Menu

Słownik terminów onkologicznych

A B C D E F G H I J K L M N O P R S T U W Z Ż


A

Afagia
Całkowity brak możliwości połykania, zarówno pokarmów stałych, płynnych, jak i śliny, zwracanie pokarmów po ich połknięciu (np. w raku przełyku lub żołądka) lub brak możliwości połykania (np.rak gardła, rak krtani)
Agranulocytoza
Sytuacja, w której szpik kostny nie wytwarza normalnej ilości białych krwinek, co może prowadzić do spadku odporności na infekcje. Występuje m.in. jako powikłanie leków przeciwnowotworowych (cytostatycznych)
Alfa-fetoproteina (AFP)
Białko produkowane m.in. przez niektóre guzy nowotworowe, np. raka wątroby, co ułatwia diagnostykę i monitorowanie przebiegu leczenia
Angiogeneza
proces tworzenia się nowych naczyń krwionośnych. W obrębie guza nowotworowego, na skutek wytwarzania przez komórki nowotworowe substancji indukujących tworzenie naczyń krwionośnych jak np. czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego (vascular endothelial growth factor) dochodzi do ich tworzenia. Różnią się one od normalnych naczyń krwionośnych budową ściany, są niewłaściwego kształtu, rozmiaru, są nieregularne, niedojrzałe.
Zdolność do tworzenia naczyń krwionośnych w obrębie guza nowotworowego (angiogeneza nowotworowa) umożliwia dalszy wzrost masy nowotworu, zarówno w miejscu pierwotnego powstania, jak i w guzach przerzutowych. Zdolność do tworzenia naczyń krwionośnych jako niezbędnego warunku rozwoju nowotworu jest wykorzystywana do jego niszczenia, poprzez zastosowanie leków hamujących działalność czynników angiogenetycznych jak np. bewacizumab.
Angiografia
Badanie radiologiczne, polegające na podaniu kontrastu dożylnie bądź dotętniczo i ocenie naczyń krwionośnych. Stosowane w onkologii m.in. w ocenie ukrwienia guzów nowotworowych oraz ewentualnego naciekania struktur naczyniowych przez naciekający guz nowotworowy
AnnArbor Klasyfikacja
Klasyfikacja stopni zaawansowania ziarnicy złośliwej
Anoreksja
Drak łaknienia. Objaw występujący m.in. w zaawansowanej postaci choroby nowotworowej
Antygen karcinoembrionalny, antygen rakowo-płodowy (CEA)
Białko produkowane m.in. przez komórk raka jelita grubego. Służy jako marker do diagnostyki tego nowotworu oraz do monitorowania przebiegu leczenia. U części osób (tzw. „niewydzielaczy”) z rakiem jelita grubego nie jest obecny i nie ma zastosowania diagnostyczno-monitorującego
Antygen rakowo-płodowy
Antygen karcinoembrionalny
Apoptoza
Zaprogramowana śmierć komórki – naturalny stan, który osiąga każda komórka
ARDS
z ang.: adult respiratory distress syndrome – zespół niedomogi oddychania dorosłych
Ascites
Wodobrzusze. W onkologii: stan, w którym z powodu rozległych przerzutów do błony otrzewnej w jamie brzusznej pojawia się wysięk płynu

B

Badanie cytologiczne
patrz: Cytologiczne badanie
Białko C-reaktywne
białko, którego poziom wzrasta w zakażeniach
Białko Bence Jonesa
immunoglobulina wytwarzana przez limfocyty B w białaczce szpikowej. Jest wtedy obecna zarówno w surowicy krwi jak i w moczu
Białkomocz
obecność białka w moczu. Stan występujący w chorobach nerek a także w szpiczaku mnogim
Biopsja
w onkologii pobranie materiału komórkowego (biopsja cienkoigłowa) lub tkankowego (biopsja gruboigłowa, biopsja otwarta ) z guza do oceny histopatologicznej
Biopsja szpiku kostnego
pobranie materiału tkankowego ze szpiku
Biopsja płynna – ang. liquid biopsy
Metoda diagnostyczna pozwalająca ocenić obecność krążących we krwi komórek nowotworowych. Za pomocą biopsji płynnej można monitorować skuteczność leczenia nowotworów litych a także oceniać wrażliwość komórek nowotworowych na cytostatyki (leki przeciwnowotworowe)
Blokada nerwowa
sposób leczenia bólu, polegający na podaniu środka ograniczającego przewodnictwo nerwowe (czasowa) lub niszczącego nerw (trwała)
Bolus
sposób podawania leku (np. przeciwbólowego) – szybkie podanie dawki w celu uzyskania szybkiego działania leku poprzez jego małe rozcieńczenie. Stosowane m.in. w przypadku tzw. bólów przebijających (występujących nagle pomimo stosowania leków przeciwbólowych)
Brachyterapia
sposób radioterapii, polegający na podaniu na określony czas izotopu promieniotwórczego do jamy ciała (np. macica) w celu uzyskania zniszczenia komórek nowotworowych na określonym obszarze
BRCA1
mutacja odpowiedzialna za wystąpienie w grupie nosicielek podwyższonego ryzyka zachorowania na raka piersi (ok. 60%) i raka jajnika (ok. 40%)
BRCA2
mutacja odpowiedzialna za wystąpienie w grupie nosicielek podwyższonego ryzyka zachorowania na raka piersi (ok. 50%) i raka jajnika (ok. 20%). Ponadto wystąpienie powyższej mutacji zwiększa ponad 200-krotnie ryzyko wystąpienia raka piersi u mężczyzn.
Breslowa Skala
skala służąca do oceny zaawansowania klinicznego czerniaka, analizująca grubość ogniska pierwotnego w milimetrach
Bronchoskopia
wizualna ocena dróg oddechowych (tchawica, oskrzela) za pomocą wziernika giętkiego (bronchofiberoskopia) lub sztywnego
Bronchoaspiracja
pobranie lub odessanie materiału (najczęściej wydzieliny) z dróg oddechowych za pomocą wziernika (bronchoskopia)
Bupiwakaina
lek przeciwbólowy działający miejscowo, stosowany m.in. w anestezjologii do znieczuleń zewnątrzoponowych

C

CA-19.9
antygen rakowy, wzrost poziomu m.in. w raku trzustki, raku żołądka
CA-125
antygen rakowy, wzrost poziomu m.in. w raku jajnika
Carcinoma
patrz: Rak
CEA
antygen rakowo-płodowy, wzrost poziomu m.in. w raku jelita grubego
Cellulae carcinomatosae
komórki rakowe (raka)
Cellulae neoplasmaticae
komórki nowotworowe
Chemioembolizacja
sposób leczenia guzów wątroby lub nerki, polegający na podaniu do odpowiedniej tętnicy leku przeciwnowotworowego oraz następowym zamknięciu jej materiałem fibrynowym w celu odcięcia dopływu krwi tętniczej do guza nowotworowego, co wywołuje jego obumarcie
Chemioterapia
w onkologii: sposób leczenia za pomocą leków hamujących rozwój lub niszczących komórki nowotworowe poprzez podane ich do krążenia ogólnosystemowego, głównie dożylnie
Chemioterapia adjuwantowa
chemioterapia uzupełniająca, pooperacyjna
Chemioterapia dootrzewnowa
sposób podania leków przeciwnowotworowych w miejsce występowania nowotworu w celu uzyskania jak największej ich dostępności biologicznej (np. w raku jajnika z przerzutami do otrzewnej, przerzutach do otrzewnej raka żołądka, raka jelita grubego, śluzaka rzekomego otrzewnej)
Chemioterapia dotętnicza
stosowana jest dla osiągnięcia wysokiego stężenia leku w części objętej ukrwieniem danej tętnicy, np. podanie leków przeciwnowotworowych do tętnicy wątrobowej, do tętnicy udowej (perfuzja kończynowa, infuzja kończynowa)
Chemioterapia neoadjuwantowa
chemioterapia przedoperacyjna stanowiąca jeden z elementów leczenia skojarzonego nowotworów
Chirurgia onkologiczna
podspecjalizacja chirurgii ogólnej, nastawiona na specjalistyczne, skojarzone leczenie nowotworów
Chirurgia stereotaktyczna
sposób chirurgicznego leczenia m.in. guzów mózgu, polegająca na operowaniu w oparciu o uzyskany obraz trójwymiarowy (3D)
Chłonka (limfa)
płyn tkankowy odprowadzany z tkanek do naczyń krwionośnych drogą naczyń chłonnych (limfatycznych). Przecięcie naczyń chłonnych prowadzi do chłonotoku
Chłonotok
powikłanie związane z zabiegami na układzie chłonnych, polegające na gromadzeniu się chłonki w obszarze operowanym (patrz: limfadenektomia) – wymaga okresowego usuwania poprzez punkcję. Czas trwania różny – od tygodnia do (rzadko) 3 miesięcy. Niekiedy zejściem chłonotoku jest torbiel chłonna, wymagająca interwenji chirurgicznej ze względu na brak tendencji do samoistnego wygojenia się
Cholangiografia
badanie radiologiczne polegające na ocenie dróg żółciowych po podaniu do nich kontrastu (środka cieniującego), nieprzepuszczającego promieni rentgenowskich
Chrypka
w onkologii: objaw związany z naciekaniem nerwu krtaniowego wstecznego (rak przełyku, rak krtani) lub obecnością guza w obrębie krtani lub strun głosowych. Chrypka trwająca dłużej niż 3 miesiące, szczególnie u osób palących, wymaga konsultacji laryngologicznej
Clarka Skala
skala służąca do oceny zaawansowania klinicznego czerniaka, pod uwagę bierze się głębokość naciekania ogniska pierwotnego w odniesieniu do poszczególnych warstw skóry
Cystoskopia
wziernikowanie pęcherza moczowego. W onkologii: służy do oceny guzów pęcherza moczowego i pobrania z nich wycinków do badania mikroskopowego
Cytoredukcja
zmniejszenia masy guza pod wpływem radioterapii lub wycięcia chirurgicznego, w celu zmniejszenia objawów związanych np. z uciskiem guza na naczynia krwionośne lub nerwy lub umożliwienia zastosowania leczenia systemowego (np. chemioterapia)
Cytostatyki
substancje naturalne i syntetyczne posiadające właściwości toksyczne w stosunku do komórek nowotworowych, stosowane w chemioterapii
Czarne stolce (stolce smoliste)
kolor stolca, występujący m.in. w przypadku krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego (przełyk, żołądek, jelito cienkie, górna część jelita grubego) – występują w rożnych stanach chorobowych, m.in. w nowotworach
Cytologiczne badanie
ocena histopatologiczna materiału komórkowego, pobranego z danego miejsca (np. szyjki macicy) lub guza nowotworowego (biopsja cienkoigłowa)

D

Dostępność biologiczna leku (DBL)
ilość leku, która przedostaje się do krwi i uzyskuje w nim odpowiednie stężenie terapeutyczne. DBL jest różna po podaniu tego samego leku dożylnie czy podskórnie( parenteralnie – poza przewodem pokarmowym) i doustnie. Różnice w dostępności leków przeciwnowotworowych są widoczne np. w leczeniu przerzutów do otrzewnej za pomocą chemioterapii dożylnej i chemioterapii do jamy otrzewnej (chemioterapia dootrzewnowa)
Duodenoskopia
Badanie za pomocą wziernika (endoskopia) dwunastnicy
Dysfagia
trudności w połykaniu, wynikające z różnych stanów chorobowych takich, jak np. rozwijający się guz jamy nosowo-gardłowej, przełyku, wpustu żołądka, stan zapalny tkanek gardła i przełyku po radioterapii, brak dostatecznej ilości śliny w przypadku guzów ślinianek lub odwodnienia.
Wyróżnia się kilka stopni dysfagii. Według jednej z klasyfikacji wyróżniamy: I0 – utrudnienie połykania pokarmów stałych, II0 – możliwe połykanie jedynie pokarmów rozdrobnionych, półpłynnych, III0 – możliwe połykanie jedynie płynów, IV0 – całkowity brak możliwości połykania, nawet śliny (afagia)
Dyzuria
bolesne oddawanie moczu

E

Endoskopia
badanie wziernikiem (giętkim lub sztywnym) przewodu pokarmowego (wziernikowanie przełyku – ezofagoskopia, żoładka – gastroskopia, dwunastnicy – duodenoskopia, jelita grubego – kolonoskopia), dróg oddechowych (bronchoskopia), krtani (laryngoskopia), pochwy i szyjki macicy (kolposkopia) a także jam ciała poprzez wprowadzenie wziernika przez nacięcie w powłokach: jamy brzusznej (laparoskopia), klatki piersiowej (torakoskopia)
Enterostomia
przetoka zewnętrzna na jelicie: przetoka na jelicie grubym – kolostomia, na jelicie cienkim - ileostomia
ERCP
Wsteczna cholangiopankreatografia. Badanie diagnostyczne, polegające na wykonaniu badania endoskopowego, za pomocą którego wprowadza się wziernik poprzez przełyk i żołądek do dwunastnicy, uwidaczniając ujście przewodu trzustkowego. Poprzez jego ujście, zwane brodawką Vatera, wprowadza się cewnik, przez który z kolei podaje się kontrast. Wykonane badanie radiologiczne po podaniu kontrastu uwidacznia drogi żółciowe, pokazując miejsce i długość ewentualnego zwężenia. Badanie to pozwala na jednoczasowe założenie protezy w miejsce zwężenia, przywracając drożność drogom żółciowym
Eutyreoza
prawidłowa czynność tarczycy

F

Fitoterapia
Leczenie za pomocą preparatów roślinnych i ich przetworów. Dział medycyny i farmakoterapii zajmujący się wykorzystanie leków ziołowych do celów leczniczych
Fotodynamiczna terapia
Terapia fotodynamiczna (ang. PDT-photodynamic therapy) jest metodą leczenia, w której komórki rakowe, uczulone uprzednio na światło za pomoca podanej substancji fotouczulającej, mogą zostać zniszczone poprzez działanie światła o określonej długości fali.
Ferromagnetyk
Pierwiastek lub ciało fizyczne, wykazujące własności ferromagnetyczne. Znajdują się w nim obszary stałego namagnesowania które wytwarzają wokół siebie pole magnetyczne. Ferromagnetyki są wykorzystywane m.in. do nieizotopowego oznaczania umiejscowienia węzłów wartowniczych w diagnostyce i leczeniu raka piersi.
Ferrytyna
Białko wiążące żelazo, pozwalające je magazynować w wątrobie i innych tkankach organizmu. Stężenie żelaza związanego z ferrytyną we krwi pozwala ocenić jego zapas w organizmie.
Fetor ex ore (Fetor oris)
Cuchnący zapach z ust, występuje w przypadku rozpadających się nowotworów m.in gardła i przełyku. Zazwyczaj świadczy o nieoperacyjności.

G

Galaktografia
badanie radiologiczne piersi (patrz: mammografia), polegające na ocenie przewodów mlecznych po podaniu do nich środka cieniującego (kontrastu). Wykonuje się je w przypadku wycieku treści surowiczej lub krwistej z brodawki sutkowej w celu oceny, czy w przewodzie nie występuje zmiana rozrostowa (guzowata), np. brodawczak lub rak
Gastrektomia
chirurgiczne usunięcie żołądka. Całkowite (totalis) lub częściowe (partialis)
Gastroskopia
endoskopowe badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego, pozwala na pobranie wycinków do badania histopatologicznego, umożliwia wykrycie wczesnej postaci raka żołądka
Gastrostomia
przetoka pomiędzy żołądkiem a powłokami ciała. Wykonywana w celu umożliwienia podawania pokarmów bezpośrednio do żołądka, z ominięciem wyżej położonych części przewodu pokarmowego (gardło, przełyk). Wykonywana w przypadku braku możliwości przyjmowania pokarmów np. z powodu rozrostu guza lub zmian popromiennych w przebiegu radioterapii np. raka gardła.
Ginekomastia
rozrost tkanki gruczołowej piersi u mężczyzny
Gruczolak (adenoma)
guz niezłośliwy wywodzący się z nabłonka gruczołowego
Gruczolakowłókniak (fibroadenoma)
guz niezłośliwy wywodzący się z tkanki gruczołowej i włóknistej

H

Hematuria
obecność krwi w moczu. Może być związana ze zmianami zapalnymi w drogach moczowych, urazami (kamica dróg moczowych) lub nowotworami dróg moczowych
Hepatomegalia
powiększenie wątroby
Hiperplazja
rozrost
Histopatologiczne badanie
badanie mikroskopowe preparatów tkankowych pobranych od pacjenta przez patologa w celu określenia rozpoznania lub/i przyczyny choroby
HPV
wirus brodawczaka ludzkiego, dowiedziono, że dwa podtypy HPV – 16 i 18 wykrywane są u 85% przypadków pacjentek z rakiem szyjki macicy

I

Ileostomia
przetoka wykonana pomiędzy jelitem krętym (dalsza część jelita cienkiego) a powłokami jamy brzusznej. Wykonywana jako ochrona zespolenia w dalszym odcinku jelita grubego (ma wówczas charakter czasowy, zazwyczaj jest wykonywana na okrs 3 miesięcy) lub jako przetoka ostateczna, gdy usuwane jest całe jelito grube (np. w polipowatości jelita grubego) lub gdy nie jest możliwe wykonanie przetoki na jelicie grubym (np. z powody rozległych zmian nowotworowych)
In-transit przerzuty
przerzuty „na przebiegu” naczyń limfatycznych biegnących od guza do regionalnego układu chłonnego. Występują w postaci guzków nowotworowych, czasami na dużym obszarze od guza pierwotnego
Intubacja
wprowadzenie rurki do dróg oddechowych w celu zapewnienia wentylacji u osób operowanych lub nieprzytomnych z zaburzeniami oddychania
Infuzja kończynowa
w onkologii: podanie leków przeciwnowotworowych dotętniczo (np. do tętnicy udowej) w celu uzyskania ich wysokiego stężenia w miejscu występowania guza (np. infuzja kończynowa w przypadku przerzutów in-transit czerniaka kończyny)
In-situ
nowotwór we wczesnej postaci (w miejscu), bez cech przekraczania błony podstawnej, która jest ograniczenie dla szerzenia się komórek nowotworowych drogą krwi i układu chłonnego

J

Jama otrzewnej
Jama ciała położona pomiędzy blaszkami otrzewnej (otrzewna ścienna) zawierająca narządy położone w jej wnętrzu (m.in. żołądek., śledziona, wątroba, część jelita grubego, macica jajniki) Odzielona blaszką otrzewnej ściennej od przestrzeni zaotrzewnowej, w której zawarte są narządy takie jak nerki i trzustka. Jama otrzewnej może być miejscem przerzutów nowotworowych drogą wszczepiania się ich (implantacji) bezpośrednio do błony otrzewnej, zarówno ściennej jak i trzewnej (pokrywającej narządy umiejscowione w jamie otrzewnej)
Jatrogenne powikłania
Powikłania spowodowane działaniami lekarza (np. powikłania związane z zabiegami operacyjnymi wykonywanymi w trudnych warunkach)
Jod radioaktywny
Izotopowa forma pierwiastka, wykorzystywana w leczeniu raka tarczycy

K

Kacheksja
zespół wyniszczenia nowotworowego definiowany jako brak apetytu oraz zmniejszenie masy ciała i upośledzenie sprawności wraz z towarzyszącym im nieprawidłowościom metabolicznym, hormonalnym i odpornościowym
Kancerogeneza
wieloetapowy proces powstawania nowotworu składający się z inicjacji, promocji i progresji
Kolonoskopia
wziernikowanie jelita grubego
Kolostomia
przetoka wytworzona pomiędzy jelitem grubym a powłokami ciała. Wykonywana jest jako ochrona zespolenia wykonanego w dalszej części (np. w obrębie odbytnicy), jako przetoka ostateczna po usunięciu dalszej części jelita grubego i odbytnicy lub jako umożliwienie wypróżniania w przypadku nieoperacyjnego raka dalszej części jelita grubego lub odbytnicy
Kolposkopia
wziernikowanie pochwy i szyjki macicy
Kriochirurgia
zabiegi oparte o działanie niskich temperatur, stosowanych miejscowo za pomocą krioaplikatora w celu miejscowego niszczenia tkanek. Zabieg stosowany np. do niszczenia guzów wątroby

L

Laparoskopia
wziernikowanie jamy brzusznej
Laparoskopowe zabiegi
zabiegi wykonywane podczas laparoskopii przy minimalnym naruszeniu powłok jamy brzusznej
Laparotomia
otwarcie chirurgiczne jamy brzusznej (np. w celach diagnostycznych lub wykonania zabiegu operacyjnego)
Laryngektomia
operacyjne usunięcie krtani
Laryngoskopia
wziernikowanie krtani
Laseroterapia
leczenie za pomocą światła lasera. Przykładem jest udrażnianie przełyku w przypadku nieoperacyjnego raka tego narządu za pomocą lasera Nd:YAG
Laurena Klasyfikacja
histologiczna klasyfikacja raka żołądka, dzieląca go na typ jelitowy, rozlany i mieszany
Leczenie celowane
eng. targeted therapy, blokowanie zmienionych nowotworowo genów i ich produktów swoistymi inhibitorami
Leczenie objawowe
patrz: Leczenie paliatywne
Leczenie paliatywne
leczenie objawów, bez leczenia ich przyczyny. Np. założenie przetoki do karmienia w przypadku dysfagii w raku przełyku
Leczenie skojarzone
w onkologii: leczenie nowotworów za pomocą różnych metod (chirurgia, radioterapia, chemioterapia, hormonoterapia) stosowanych w różnej kolejności w zależności od typu i stopnia zaawansowania choroby
Leczenie systemowe nowotworów
Sposób leczenia nowotworów, w którym poprzez podanie leków ogólnoustrojowo (dożylnie, doustnie) uzyskuje się dostęp leków do wszystkich tkanek. Obejmuje takie rodzaje terapii jak m.in. chemioterapia dożylna, systemowa terapia celowana, immunoterapia.
Leczenie żywieniowe
postępowanie mające na celu poprawy lub utrzymania stanu odżywienia w okresie przed planowanym leczeniem, w trakcie i po zakończeniu leczenia. Postępowanie to ma wpływ na wyniki leczenia poprzez uzyskanie możliwości wykonania leczenia onkologicznego (zabieg operacyjny, chemioterapia, radioterapia), zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia powikłań związanego z leczeniem u chorych niedożywionych. Leczenie żywieniowe rozpoczyna się od oceny stanu odżywienia pacjenta (Skala oceny odżywienia, Stan odżywienia), oceny zapotrzebowani pacjenta na odpowiednie składniki odżywcze oraz ocenę możliwości i drogi podawania pokarmów wzbogaconych o substancje wysokokaloryczne, białko, witaminy i mikroelementy.
Leukocytopenia
zmniejszenie poniżej normy krwinek białych we krwi; występuje m.in. jako powikłanie działania leków hamujących podział komórkowy, stosowanych w onkologii (patrz: cytostatyki)
Leukocytoza
wzrost ponad normę liczby krwinek białych we krwi; występuje w stanach zapalnych, zakażeniach
Limfadenektomia
usunięcie regionalnego układu chłonnego (drogi chłonne i węzły chłonne), np. jako element zabiegu operacyjnego (amputacja piersi sposobem Patey’a w raku piersi) lub jako zabieg na układzie chłonnych (np. limfangiektomia pachwinowo-biodrowa w przypadku obecnych przerzutów czerniaka)
Limfografia
radiologiczne badanie układu chłonnego, polegające na podaniu środka cieniującego (kontrastu) do naczynia chłonnego, który przechodzi do dalszych naczyń i węzłów chłonnych, pozwalając je zobrazować na kliszy rentgenowskiej
Limfoscyntygrafia
ocena układu chłonnego za pomocą badania izotopowego; izotop podany np. podskórnie przechodzi do układu chłonnego i gromadzi się w węzłach chłonnych, które można umiejscowić za pomocą aparatu wychwytującego promieniowanie. Jest m.in. elementem oceny węzłów wartowniczych w diagnostyce chirurgicznej czerniaka, raka piersi, raka tarczycy, raka żołądka, raka jelita grubego, raka sromu, raka szyjki macicy
Lobektomia
w chirurgii: wycięcie płata, np. wątroby

M

Małopłytkowość
zmniejszenie liczby płytek krwi. Może występować m.in. jako powikłanie chemioterapii
Mammografia
badanie radiologiczne piersi, w celu oceny istnienia zmian chorobowych. Sama mammografia, bez badania piersi przez lekarza mającego doświadczenie w tego typu badaniach, nie powinna być stosowana jako jedyne badanie przesiewowe
Mastalgia
ból piersi, najczęstszy powód konsultacji lekarskich dotyczących stanu piersi
Mastektomia
zabieg amputacji piersi
Medycyna nuklearna
gałąź medycyny zajmująca się wykorzystywaniem izotopów promieniotwórczych do diagnostyki i leczenia chorób. W onkologii ma zastosowanie m.in. w diagnostyce przerzutów do układu chłonnego (izotop technetu), diagnostyce guzów tarczycy (jod radioaktywny) a także leczeniu przerzutów do kości (radioaktywny stront)
Metachroniczne przerzuty
przerzuty odległe ujawniające się z pewnym opóźnieniem w stosunku do wykrycia ogniska pierwotnego
Mezorectum
tkanka okołoodbytnicza, zawierająca tkankę tłuszczową, węzły chłonne i naczynia limfatyczne, ograniczona powięzią przedkrzyżową od tyłu i powięzią Denovilliersa od przodu.
Mięsaki (sarcoma)
grupa nowotworów wywodzących się z tkanki mezenchymalnej. Należą do nich m.in. tłuszczakomięsaki (liposarcoma), włókniakomięsaki (fibrosarcoma), maziówczaki złośliwe (sarkoma synoviale)
MRCP
Cholangiopankreatografia metodą rezonansu magnetycznego. Jest to metoda diagnostyczna wykorzystująca ocenę dróg żółciowych metodą rezonansu magnetycznego, pozwalająca na wykrycie przeszkód w odpływie żółci, bez konieczności podawania kontrastu do dróg żółciowych
Mutageny
czynniki powodujące zaburzenia informacji genetycznej zawartej w komórkowym DNA

N

Nabłoniak
(epithelioma) – nowotwór wywodzący się z tkanki nabłonkowej
Naczyniak
(haemangioma) – nowotwór wywodzący się z naczyń krwionośnych
Nasieniak
(seminoma) – nowotwór jądra wywodzący się z komórek produkujących nasienie
Nefrektomia
wycięcie nerki
Nieoperacyjny guz
brak możliwości wykonania zabiegu operacyjnego guza z powodu rozległego zaawansowania miejscowego (naciekanie okolicznych narządów)

O

Onkogen
zmutowany protoonkogen, czyli gen, którego produkty białkowe pobudzają wzrost komórki
Objaw skórki pomarańczy
objaw zapalnego raka piersi spowodowany obrzękiem i naciekaniem skóry przez raka sutka, skóra przypomina skórkę pomarańczy

P

Paraneoplasmatyczny zespół
objaw towarzyszący nowotworom, niezależnie od miejsca wzrostu lub rozsiewu nowotworu
PEG (Przezskórna Endoskopowa Gastrostomia)
sposób podawania pokarmów płynnych przez założoną droga endoskopową przetoką dożołądkową. PEG należy rozważyć, gdy trudności w przyjmowaniu pokarmów droga doustną, przy zachowanej drożności i czynności przewodu pokarmowego, trwają dłużej niż 3 tygodnie (np. u chorych z rakiem jamy nosowo-gardłowej leczonych za pomocą radioterapii, w przypadku przetoki przełykowo-oskrzelowej). Metoda ta powinna być wykonywana przez doświadczonego endoskopistę, zajmującego się endoskopią zabiegową, w obecności chirurga (ze względu na ewentualne powikłania, wymagające postępowania chirurgicznego).
Perfuzja kończynowa
sposób leczenia przerzutów czerniaka lub zaawansowanych miejscowo mięsaków na kończynach, polegający na wyłączeniu kończyny z krążenia, podłączenie krążenia pozaustrojowego, ogrzanie krwi do temperatury 41,50C i podanie cytostatyków uzyskując większe ich stężenie w kończynie aniżeli po podaniu dożylnym. Leczenie polega na podaniu wysokiej dawki cytostatyku i synergistycznego (uzupełniającego, poprawiającego) działania podwyższonej temperatury kończyny
Perfuzja dootrzewnowa
sposób leczenia drobnych zmian przerzutowych w otrzewnej raka jelita grubego, raka żołądka, międzybłoniaka otrzewnej, śluzaka rzekomego otrzewnej. Polega na podaniu cytostatyku do płynu perfuzyjnego, ogrzanego do temperatury 420C, co pozwala na synergistyczne działanie wysokich dawek tych leków i podwyższonej temperatury
Peritonitis carcinomatosa
wysiew nowotworu do błony pokrywającej ścianę jamy otrzewnej lub pokrywającej narządy umiejscowione w jamie otrzewnej. Często z obecnym wysiękiem płynu w jamie otrzewnej (wodobrzusze nowotworowe – Ascites neoplasmatica)
Per rectum badanie
badanie palcem przez odbyt dla oceny odbytu i bańki odbytnicy
PET
Pozytronowa tomografia emisyjna, badanie obrazowe pozwalające na ocenę rozległości nowotworu przy wykorzystaniu zwiększonego metabolizmu komórek nowotworowych
Phaeochromocytoma
guz chromochłonny rdzenia nadnerczy
PIPAC
Pressurized IntraPeritoneal Aerosol Chemotherapy - Dootrzewnowa Podciśnieniowa Chemioterapia Areozolem. Leczenie paliatywne, polegające na podaniu pod ciśnieniem leku przeciwnowotworowego (cytostatyk) do jamy otrzewnej. Stosowany w nieoperacyjnych przerzutach do otrzewnej raka żoładka, raka jelita grubego, raka jajnika i innych nowotworów.
Plasmocytoma
szpiczak mnogi
Płynna biopsja (biopsja płynna) – ang. liquid biopsy
Metoda diagnostyczna pozwalająca ocenić obecność krążących we krwi komórek nowotworowych. Za pomocą biopsji płynnej można monitorować skuteczność leczenia nowotworów litych a także oceniać wrażliwość komórek nowotworowych na cytostatyki (leki przeciwnowotworowe)
Podciśnieniowe leczenie ran
Sposób leczenia trudno gojących się ran (np. ran pooperacyjnych, ran wokół stomii) za pomocą opatrunków podlegających ciągłemu podciśniuniu, które pozwala z kolei na stałe, ciągłe odsysanie treści płynnej z rany. Szybko i skutecznie prowadzi do poprawy warunków gojenia sią ran.
Protezy samorozprężalne (samorozprężające się)
– w onkologii: rodzaj protezy, która po wprowadzeniu w miejsce zwężone przez nowotwór pod wpływem temperatury ciała ulega rozprężeniu i zwiększa swoje światło, udrażniając zwężony odcinek przewodu pokarmowego. Używana najczęściej w zwężeniach nowotworowych przełyku
Przednowotworowa zmiana
tkanka zmieniona morfologicznie na podłożu której nowotwór rozwija się częściej niż na niezmienionych tkankach tego narządu
Przetoka odżywcza
patrz: Przetoka dożywieniowa
Przetoka dożywieniowa dojelitowa
rodzaj przetoki, w przypadku której dren (zgłębnik, sonda) jest zakładana przezskórnie, po otwarciu jamy brzusznej) bezpośrednio do światła jelita cienkiego. Ograniczeniem tej przetoki jest wąskie światło zakładanego drenu (węższe niż w przypadku przetoki żołądkowej, ale obarczone mniejszą ilością powikłań). Powikłaniem związanym z założeniem przetoki dojelitowej jest wypadnięcie drenu z przetoki, gdy wypadną szwy, którymi jest on przywiązany do skóry. Zazwyczaj w ciągu 24 godzin od wypadnięcia można bez problemy założyć ponownie dren tej samej grubości bez potrzeby otwierania jamy brzusznej.
Przetoka dożywieniowa żołądkowa (przetoka Kadera)
rodzaj przetoki, w przypadku której dren (zgłębnik, sonda) jest zakładana przezskórnie, po otwarciu jamy brzusznej, bezpośrednio do światła jelita żołądka. Zakładany dren ma zazwyczaj szersze światło niż dren zakładany do jelita cienkiego. Nowoczesnym sposobem zakładania przetoki odżywczej dożołądkowej, gdy jest to możliwe i są do tego wskazania, jest sposób PEG.
Przetoka kałowa
(Stomia) – chirurgicznie wykonywana przetoka pomiędzy jelitem grubym a powłokami brzucha w celu umożliwienia odprowadzania treści kałowej po zabiegu całkowitego usunięcia odbytnicy (zabieg sposobem Miles’a) lub w przypadku nieoperacyjnej blokady (np. nieoperacyjny naciek nowotworu) niżej położonych odcinków jelita grubego
PSA
proteza serynowa, marker przydatny w monitorowaniu wyników leczenia raka stercza
Punkcja
nakłucie diagnostyczne w celu uzyskania treści płynnej do badania. Punkcja guza –patrz: Biopsja

R

Rak (carcinoma)
nowotwór złośliwy wywodzący się z tkanki nabłonkowej
Randomizacja
stosowane w badaniach klinicznych przyporządkowanie sposobu leczenia na drodze losowania według porządku statystycznego
Rektoskopia
badanie wziernikowe za pomocą rektoskopu odbytnicy
Receptor estrogenowy
(RE) receptor umiejscowiony na błonie komórkowej komórki nowotworu. Obecność RE warunkuje możliwość leczenia za pomocą leków hormonalnych
Receptor progesteronowy
(RP) receptor umiejscowiony na błonie komórkowej komórki nowotworu. Obecność RP wraz z RE warunkuje możliwość leczenia za pomocą leków hormonalnych
Regresja
cofanie się. W onkologii: regresja nowotworu – zmniejszenie masy guza pod wpływem leczenia
Remisja
ustąpienie objawów choroby
Resekcja
usunięcie, wycięcie, np. resekcja żołądka
RFA
radiotermoablacja, niszczenie tkanek nowotworu za pomocą ciepła, uzyskiwanego w wyniku przepływu prądu o wysokiej częstotliwości

S

Scyntygrafia
badanie obrazowe oparte na diagnostyce izotopowej, wykorzystywane w onkologii (np. scyntygrafia tarczycy – ocena wychwytu radioaktywnego jodu przez guz, scyntygrafia kości – ocena przerzutów nowotworu)
Sigmoidoskopia
badanie wziernikowe (endoskopia) odbytnicy i esicy
Skala oceny odżywienia
narzędzia służące do określenia stanu odżywienia oraz oznaczenia substancji odżywczych, energetycznych, witamin i mikroelementów w płynach ustrojowych. Do najczęściej stosowanych skali oceny odżywienia należy: oznaczanie poziomu białka całkowitego i albumin, transferyny, oznaczanie Indeksu Masy Ciała (BMI – Body Mass Index): masa ciała podzielona przez kwadrat wysokości – kg/[wzrost]2, skala PG-SGA, Prognostyczny Indeks Odżywienia (PNI - Prognostic Nutritional Index), Wskaźnik Masy Mięśniowej oraz skalę stanu ogólnego wg Karnofsky'ego.
Skrining onkologiczny
badanie przesiewowe populacji osób bez objawów choroby celem wykrycia wczesnej postaci danego nowotworu i zmniejszenia umieralności na ten nowotwór
Spirometria
badanie oceniające wydolność oddechową
Splenektomia
wycięcie śledziony
Splenomegalia
powiększenie śledziony
Stan odżywienia
określenie aspektu stanu zdrowia, wynikającego z przyjmowania i wykorzystywania składników odżywczych zawartych w naturalnej diecie.
Stapler
przyrząd mechaniczny służący do zespalania tkanek, stosowany w chirurgii
Stenty
w onkologii: protezy używane do udrażniania zwężonych odcinków przewodu pokarmowego, np. przełyku
Stenty samorozprężalne
patrz: Protezy samorozprężalne
Stomia
patrz: Przetoka kałowa
Synchroniczne przerzuty
przerzuty odległe ujawniające się jednocześnie z ogniskiem pierwotnym

T

Terapia celowana molekularnie
Różne sposoby leczenia systemowego nowotworów, oparte na badaniu mutacji genowych i podaniu leków na podstawie wyniku tego badania.
Termoablacja
Metoda leczenia chirurgicznego, polegającego na wprowadzeniu elektrod do guza i zniszczeniu guza nowotworowego prądem o wysokiej częstotliwości. Elektrody można wprowadzić pod kontrolą USG lub bezpośrednio pod kontrolą wzroku. Ma zastosowanie m.in. w leczeniu paliatywnym guzów wątroby.
Tłuszczakomięsak
Rodzaj nowotworu złośliwego wywodzącego się z tkanki tłuszczowej. Może występować m.in. w powłokacj ciała oraz w jamie brzusznej.
TNM
najczęściej stosowany system oceny zaawansowania klinicznego nowotworu, ocenia się wielkość ogniska pierwotnego, zajęcie regionalnych węzłów chłonnych oraz obecność przerzutów odległych
Torakoskopia
Wziernikowanie jamy opłucnowej w celu oceny zmian chorobowych, m.in. raka płuca i nowotworów opłucnej. W trakcie badania można pobrać materiał biologiczny do oceny histopatologicznej z guza lub węzłów chłonnych.
Torbiel
Ograniczona nabłonkiem przestrzeń wypełniona płynem o różnej gęstości (od wodnistej po galaretowatą). Często występuje w obrębie gruczołów piersiowych i jajników, ale może być obecna także w innych narządach (nerki, wątroba, tarczyca, trzustka i inne).
Transformacja nowotworowa
Proces, w wyniku którego dochodzi do przekształcenia się komórki normalnej w nowotworową na skutek mutacji w genomie.
Trombopenia
Obniżenie liczby płytek krwi spowodowane uszkodzeniem komórek szpiku kostnego na skutek. m.in. toksycznego działania chemioterapii.
Tyroidektomia
Całkowite wycięcie tarczycy. Zabieg wykonywany w przypadku nowotworów złośliwych tego narządu, często z odpowiednią grupą regionalnych węzłów chłonnych.

U

W

Węzeł wartowniczy (WW)
pierwszy węzeł chłonny na drodze naczyń limfatycznych. Jeśli są obecne przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych, to w 99% zajęty nimi będzie w pierwszej kolejności WW. Technika identyfikacji WW polega na podaniu barwnika lub izotopu w miejscu guza, które następnie naczyniami chłonnymi przemieszczają się do WW i tam są oznaczane w trakcie zabiegu operacyjnego. Metoda oznaczania WW jest standardem w leczeniu czerniaka. Stosuje się ją w wyspecjalizowanych ośrodkach onkologicznych w raku piersi. W innych typach nowotworów (rak zoładka, rak jelita grubego, mięsaki, rak tarczycy i inne) WW są oceniane w ramach prób klinicznych.
Wskaźnik Masy Mięśniowej (WMM)
ocena obwodu mięśni ramienia według wzoru: WMM = [OR – (GTP x 3,14)], gdzie OR – obwód ramienia w cm, GTP - średnia grubość tkanki podskórnej fałdu okolicy mięśnia trójgłowego i fałdu podłopatkowego

Z

Złamanie patologiczne
złamanie powstające w wyniku drobnego urazu, niewspółmiernego w stosunku do powstałego złamania, powstają w miejscach chorobowo osłabionych np. przez guzy przerzutowe lub szpiczaka mnogiego
Zespół lizy guza
zespół zaburzeń metabolicznych powstających w wyniku gwałtownego rozpadu guza oraz uwolnienia substancji zawartych w komórkach nowotworowych

Ż

Żywienie dojelitowe
jest to najbardziej anatomiczna i fizjologiczna droga przyjmowania pokarmów, zapewniająca optymalne i maksymalne wchłanianie i przyswajanie przez organizm substancji energetycznych i odżywczych. Planując leczenie żywieniowe należy zawsze w pierwszej kolejności rozważyć możliwość żywienia dojelitowego (zarówno drogą doustną jak i poprzez sondy dojelitowe i sondy dożołądkowe lub PEG).
Żywienie przedoperacyjne
ocena stanu odżywienia pacjenta kwalifikowanego do leczenia operacyjnego ma za zadanie wykryć stan niedożywienia. W przypadku stwierdzania niedożywienia czas pomiędzy wizytą kwalifikującą do zabiegu a terminem jego wykonania należy wykorzystać na maksymalne odżywienie, poprawiające aktualny stan odżywienia lub mającego na celu zachowanie dotychczasowego. Postępowanie to minimalizuje możliwość wystąpienia powikłań związanych z gojeniem się ran, zespoleń w obrębie przewodu pokarmowego i ma wpływ na szybsze wyjście z okresu katabolizmu związanego ze stresem, jakim jest dla organizmu zabieg operacyjny.
Żywienie pooperacyjne
jak najszybsza podaż substancji odżywczych, energetycznych, witamin i mikroelementów, zmniejszająca okres katabolizmu i pozwalająca funkcjonować organizmowi w sposób jak najbardziej naturalny. Ma na celu dostarczenie większej niż normalnie ilości białka, węglowodanów i lipidów, niezbędnych w procesie gojenia się ran. W pierwszym okresie, bezpośrednio po operacji, żywienie pooperacyjne odbywa się zazwyczaj drogą pozajelitową (dożylną). Należy dążyć do jak najszybszego umożliwienia pacjentowi przyjmowani pokarmów drogą naturalną (dojelitową – za pomocą preparatów żywieniowych a następnie doustną – naturalna dieta wzbogacana doustnymi preparatami żywieniowymi).
Żywienie pozajelitowe
żywienie drogą dożylną, poprzez bezpośrednie podanie do układu krwionośnego specjalnie przygotowanych substancji energetycznych i odżywczych, witamin i mikroelementów w sytuacji, gdy żywienie dojelitowe nie jest możliwe lub ograniczone i nie może zapewnić odpowiedniej ilości i jakości przyjmowania substancji pokarmowych.
» powrót na początek strony

Obserwuj Onkonet na Facebooku

NU-MED Onkologia

reklama Grupa NU-MED

Grupa NU-MED to wyspecjalizowane placówki, w których diagnozujemy i leczymy pacjentów z chorobami nowotworowymi. Leczenie odbywa się w ramach kontraktu z NFZ. Zobacz więcej informacji.

Onkodiag – medycyna spersonalizowana w onkologii

reklama Onkodiag

Badania oparte na wnikliwej analizie tkanek pochodzących z nowotworu oraz krążących we krwi komórek nowotworowych:

  • Trublood – nieinwazyjna biopsja z analizą pod kątem diagnozy, rokowań i teranostyki
  • Celldx – głęboka analiza genomiczna nowotworu – badanie skuteczności terapii
  • Exacta – pełna analiza nowotworu uwzględniająca genomikę, immunohistochemię, immunocytochemię i chemowrażliwość żywych komórek. Badanie zaprojektuje najbardziej skuteczne leczenie
  • Chemoscale – badanie chemowrażliwości leków cytostatycznych
  • Cancertrack – monitorowanie efektów leczenia na podstawie cell-free DNA