Menu

Badania genetyczne w profilaktyce raka piersi

Wprowadzenie

Większość nowo diagnozowanych nowotworów złośliwych piersi to przypadki sporadyczne, dziedzicznego podłoża raka piersi, uwarunkowanego mutacjami genowymi dziedziczonymi, należy dopatrywać się u kilku procent chorych.

W onkologii bada się wiele mutacji genowych i chromosomowych predysponujących nosicieli do większego niż populacyjne ryzyka zachorowania podczas życia na nowotwór złośliwy. Ryzyko zachorowania na uwarunkowany genetycznie nowotwór zależy nie tylko od typu zmutowanego genu, rodzaju mutacji, ale i stopnia penetracji zmutowanego genu (mierzonej odsetkiem zachorowań wśród nosicieli danej mutacji).

Ocena genetyczna i molekularna pozwala zakwalifikować kobietę do grupy najwyższej, wysokiej lub umiarkowanej predyspozycji dziedzicznej do zachorowania na nowotwory złośliwe, również i raka piersi.

W odniesieniu do raka piersi, mutacje, które wiążą się z najwyższą predyspozycją genetyczną do zachorowania to mutacja w supresorowych genach o wysokiej penetracji: BRCA1 i BRCA2. Nosicielstwo tych mutacji w odniesieniu do ogólnej populacji chorych na raka piersi stwierdza się w od 3 do 5% przypadków badanych kobiet, jednak wiąże się ono z ponad 10-krotnie wyższym ryzykiem zachorowania na ten nowotwór.

Przypuszcza się, że częstość występowania jak i terytorialna kumulacja przypadków stwierdzanego nosicielstwa jest związana z tak zwanym efektem założyciela - wysoka częstość mutacji w populacjach jednorodnych etnicznie, a w związku z tym bardziej homogennych genetycznie (w tym między innymi populacja polska i rasa słowiańska). Mutacje genu BRCA1 mogą dotyczyć każdego jego miejsca - w Polsce najczęstsze są mutacje c.5382insC, c.C61G i c.4153delA, stanowiące 91% wszystkich stwierdzanych mutacji tego genu.

Nosicielstwo mutacji w genie BRCA1 zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania nie tylko na raka piersi, statystycznie częściej rozpoznaje się wśród jej nosicieli raka jajnika, rzadziej, ale również raka jajowodu, otrzewnej, okrężnicy i raka prostaty u mężczyzn. Dziedziczenie zmutowanej kopii genu BRCA2, stawia jej nosicieli w grupie osób o statystycznie większym ryzyku zapadalności również na inne, poza rakiem piersi, nowotwory złośliwe, przede wszystkim rak jajnika, prostaty czy trzustki. Poza tym, z chorób pozaonkologicznych, mutacja w obu kopiach genu BRCA2 powoduje niedokrwistość Fanconiego.

U nosicielek mutacji genu BRCA1 stwierdza się 50-80% ryzyko wystąpienia raka piersi w trakcie życia i około 40% ryzyko zachorowania na raka jajnika. Przypadki tych nowotworów, u kobiet BRCA1+, notuje się zazwyczaj w młodszym niż statystyczna średnia wieku ( już około 40 roku życia). Prawdopodobnie rodzaj i lokalizacja mutacji w genie wpływa na wzrost ryzyka rozwoju nowotworu.

Wśród rozpoznań histopatologicznych raka piersi u pacjentek BRCA1+ spotyka się większą częstość niekorzystnych prognostycznie typów histologicznych, a więc raka rdzeniastego, o niskiej ekspresji receptora estrogenowego lub tzw. raka piersi potrójnie ujemnego (ER-, PrR-, HER-).

Poza dwiema najczęstszymi, do innych zbadanych mutacji, które w dużym stopniu predysponują do zachorowania na nowotwory różnych układów i narządów, również na raka piersi, należą:
- mutacje w genie p53 (zespół Li-Fraumeni)
- mutacje w genie PTEN (zespół Cowdena).

U pacjentów z zespołem Li-Fraumeni należy się liczyć ze zwiększoną podatnością na zachorowanie (w młodszym wieku - przed 45. rokiem życia) na choroby nowotworowe, a zwłaszcza: mięsaki tkanek miękkich, mięsaki kościopochodne, raki sutka, ostre białaczki szpikowe i limfoblastyczne, nowotwory ośrodkowego układu nerwowego.

W zespole Cowden, poza zmianami fenotypowymi łagodnymi, jak tricholemmomata skóry, papillomatosis skóry i błon śluzowych, rogowacenie akralne, makrocefalia, występują nierzadko mnogie nowotwory: rak piersi, raki tarczycy, nowotwory hematologiczne oraz łagodne zmiany na których podłożu może dochodzić do rozwoju nowotworów złośliwych.

Poza wspomnianymi zbadanymi mutacjami, wysoka predyspozycja do zachorowania na raka piersi towarzyszy sytuacji, w której w badaniach przesiewowych nie udaje się zidentyfikować zmian genowych czy chromosomowych, ale występuje silna agregacja zachorowań na raka piersi w rodzinie (zwłaszcza gdy w jednej linii, w młodym wieku).

Zespół umiarkowanej predyspozycji towarzyszy mutacjom w genach: ATM, BRIP1, CHEK2 i PALB2 — podnoszą one 2–3-krotnie ryzyko zachorowania na raka piersi w porównaniu z populacją ogólną.

Kwalifikacja do badań genetycznych

Do badań genetycznych pacjentki powinny być kwalifikowane przez specjalistów z dziedziny genetyki klinicznej w Poradni genetycznej, w porozumieniu z onkologiem klinicznym mającym pod opieką chorą z rozpoznanym rakiem piersi bądź chorą, u której podejrzewa się wysokie ryzyko zachorowania.

Wykonanie badań należy poprzedzić analizą wywiadu rodzinnego obejmującą krewnych I–III stopnia. Pacjentka powinna zostać poinformowania o skutkach jak i ograniczeniach testów, dalszych krokach w razie wyniku pozytywnego, co istotne, na każde badanie powinna wyrazić pisemną zgodę. Ośrodek kierujący na analizę molekularną powinien zapewnić badanej kobiecie psychologiczną opiekę oraz dysponować procedurami umożliwiającymi objęcie jej profilaktyką onkologiczną, jeśli wyniki testów potwierdzają nosicielstwo mutacji.

W kwalifikacji do wykonania badań genetycznych w kierunku nosicielstwa mutacji BRCA1 i BRCA2 nadal najistotniejszym czynnikiem jest dobrze zebrany wywiad rodzinny. Bardzo cenna jest wiarygodna informacja, o ile taka jest możliwa do pozyskania, o krewnych w liniach zarówno żeńskiej jak i męskiej probantki. Z powodu nieznajomości historii rodziny wywiad ten, mimo tego, że najistotniejszy, bywa niepełny i nierzadko mało spójny.

Często w praktyce klinicznej lekarze genetycy posługują się programami komputerowymi konstruowanymi celem łatwiejszej oceny indywidualnego ryzyka zachorowania na raka piersi oraz prawdopodobieństwa nosicielstwa mutacji (Gail, Claus, Cuzick-Tyrer, BRCAPRO, BOADICEA, Myriad 1 i 2, Manchester). W większości krajów progiem w kwalifikacji do wykonania badań genetycznych w kierunku mutacji w genach BRCA1 i BRCA2 jest prawdopodobieństwo ich wystąpienia na poziomie 10%.

Wśród cech kliniczno-rodowodowych związanych z większym prawdopodobieństwem mutacji BRCA i które rozpatruje się w kwalifikacji do analizy molekularnej, należą:

  • rak piersi zdiagnozowany przed 40 rokiem życia
  • mnogie zachorowania na raka piersi lub jajnika w rodzinie w linii prostej
  • mnogie nowotwory różnych lokalizacji u tej samej osoby (zwłaszcza, jeśli jednym z nich jest rak jajnika)
  • obustronny metachroniczny lub synchroniczny rak piersi
  • rak piersi u mężczyzny
  • typy histologiczne raka rdzeniastego lub nietypowego rdzeniastego oraz „potrójnie (-) ujemny rak piersi” w badaniu patologicznym: brak ekspresji receptorów estrogenowych i progesteronowych (ER/PgR) oraz ujemny stan HER2 - u chorych przed menopauzą
  • pochodzenie aszkenazyjskie
  • potwierdzona w testach molekularnych obecność mutacji BRCA1 lub BRCA2 w rodzinie

Kobiety, które powinny pozostawać pod ścisłą kontrolą onkologiczną to te, u które na podstawie kryteriów kliniczno-rodowodowych oraz wyników badań molekularnych zakwalifikowane zostały do grupy wysokiego i bardzo wysokiego ryzyka zachorowania na raka piersi - stanowią one około 0,5 – 1% ogólnej populacji kobiet w Polsce i około 15% wśród chorych na raka piersi.

W Polsce badania przesiewowe obejmują na ogół kilka najczęstszych mutacji BRCA1. Rzadziej wykonuje się badania BRCA2, ponieważ dla tego genu nie ma w polskiej populacji mutacji założycielskich i innych powtarzalnych.


Opracowanie:
lek. med. Paulina Cichon
Klinika Chirurgii Onkologicznej
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku.

» powrót na początek strony

Obserwuj Onkonet na Facebooku

NU-MED Onkologia

reklama Grupa NU-MED

Grupa NU-MED to wyspecjalizowane placówki, w których diagnozujemy i leczymy pacjentów z chorobami nowotworowymi. Leczenie odbywa się w ramach kontraktu z NFZ. Zobacz więcej informacji.

Onkodiag – medycyna spersonalizowana w onkologii

reklama Onkodiag

Badania oparte na wnikliwej analizie tkanek pochodzących z nowotworu oraz krążących we krwi komórek nowotworowych:

  • Trublood – nieinwazyjna biopsja z analizą pod kątem diagnozy, rokowań i teranostyki
  • Celldx – głęboka analiza genomiczna nowotworu – badanie skuteczności terapii
  • Exacta – pełna analiza nowotworu uwzględniająca genomikę, immunohistochemię, immunocytochemię i chemowrażliwość żywych komórek. Badanie zaprojektuje najbardziej skuteczne leczenie
  • Chemoscale – badanie chemowrażliwości leków cytostatycznych
  • Cancertrack – monitorowanie efektów leczenia na podstawie cell-free DNA

Więcej na temat diagnostyki i leczenia raka piersi

Rak piersi jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym wśród kobiet w Polsce. Im wcześniej zostaje wykryty, we wcześniejszym stadium - patrz tabela klasyfikacji TNM, tym lepsze są wyniki leczenia. W przypadku wykrycia w stadium raka przedinwazyjnego Tis lub stadum T1 skuteczność leczenia jest prawie 100%. Dzięki postępowi metodach leczenia również w przypadku wykrycia nowotworu w bardziej zaawansowanym stadium szanse na wyleczenie są wysokie.

» przejdź do artykułu "Rak piersi"