Ocena mutacji genowych w tkance nowotworowej - poszukiwanie możliwości skutecznego leczenia nowotworów

W leczeniu nowotworów wykorzystujemy różne sposoby terapeutyczne: leczenie chirurgiczne, chemioterapię, radioterapię... . Im wcześniej wykryty nowotwór, im mniejszy jest jego potencjał złośliwości (szybki wzrost, zdolność do dawania przerzutów) tym większe możliwości ogólnie zdefiniowanego i przyjętego jako standard leczenia.

Wyniki leczenia nowotworów wskazują, że w wielu przypadkach standardowe leczenie nie jest skuteczne - w trakcie chemioterapii dochodzi do progresji (dalszego rozwoju) nowotworu. Przerywa się jeden uznany, standardowy, sposób leczenia systemowego (chemioterapia) i stosuje się inny, w nadziei, że będzie poprawa. Taki sposób postępowania, wraz z coraz to innymi, następnymi, schematami leczenia, coraz bardziej odbiega od standardów postępowania przyjętych dla ogółu chorych z danym typem nowotworu. Stosując chemioterapię drugiego-, trzeciego- i dalszych rzutów - jej skuteczność jest coraz mniej przewidywalna.

W przypadku wielu nowotworów, można przeprowadzić badanie komórek nowotworowych pod kątem ich mutacji genowej. Jej określenie pozwala na zastosowanie leków celowanych, skutecznych w przypadku nowotworów z występującą konkretną mutacją. Takie leczenie jest możliwe np. w raku piersi z dodatnim receptorem HER2, w czerniaku z mutacją genu BRAF czy w guzach podścieliska przewodu pokarmowego (GIST).

Jednak w przypadku większości nowotworów nie stosuje się rutynowo oceny mutacji genowej, zaś proponowane leczenie systemowe (chemioterapia) opiera się na wynikach badań dużych grup chorych, co dla konkretnego, pojedynczego chorego nie musi być synonimem skuteczności leczenia. Jeśli np. skuteczność chemioterapii określana jest na 40%, oznacza to, że 6/10 chorych nie odniesie z niej żadnej korzyści. Z kolei dla tych 4 nie oznacza zawsze wyleczenia, ale może stanowić o częściowej remisji (guz zmniejszył się częściowo ) lub stabilizacji choroby (guz nie rośnie ale i nie zmniejsza się ). Dla większości nowotworów opracowane są, na podstawie badań klinicznych, standardy leczenia systemowego (chemioterapia). Okresowo ulegają one zmianie lub modyfikacji, w zależności od wyników badań, w celu uzyskania jak najlepszych korzyści terapeutycznych.

Jednak u części chorych standardowy sposób leczenia nie przynosi spodziewanych korzyści. Wprowadza się następny, także określony standard chemioterapii, i następny... . Często bez efektu. W końcu onkolog nie ma już możliwości leczenia według danych naukowych z badań klinicznych i musi podjąć decyzję, co robić dalej: czy wprowadzić inne, niestandardowe leczenie, czy zaprzestać całkowicie leczenia z powodu braku wytycznych dla leczenia w tym stopniu zaawansowania, po wykorzystaniu możliwości terapii standardowej.

Badania naukowe wykazały, że nie ma dwóch takich samych nowotworów. Badania biomarkerów mutacji genowej tkanki nowotworowej pobranej od konkretnego chorego pozwalają na uzyskanie dodatkowych informacji o charakterystyce guza nowotworowego, co z kolei pozwala na zastosowanie leków, które w innych badaniach klinicznych, dla konkretnych mutacji genowych w danym typie nowotworu okazały się być skuteczne.

Wykonanie tych badań w sytuacji, gdy stan ogólny chorego pozwala jeszcze na zastosowanie chemioterapii niestandardowej, ale w oparciu o dane uzyskane z badania oceniającego mutacje genowe, może skutkować podaniem skutecznej chemioterapii, która zniszczy guz lub przynajmniej zatrzyma postęp choroby nowotworowej.
Badania te są szczególnie przydatne w nowotworach, w których wybór terapii jest ograniczony, jak np. rak trzustki, rak żołądka, rak dróg żółciowych, czerniak, pierwotny rak wątroby, rak jajnika czy rak płuca. Także w przypadku wszystkich nowotworów z przerzutami do innych narządów czy otrzewnej. Coraz częściej zaleca się także wykonywanie tych badań we wczesnym etapie choroby.

Jednym z badań stosowanych dla oceny możliwości leczenia w sytuacji, gdy nie działa już terapia standardowa, jest badanie OncoDEEP. Testy stosowane w tym badaniu oceniają kluczowe fragmenty ponad 60-ciu onkogenów i genów supresji (hamowania) nowotworowej, a zwłaszcza geny KRAS, BRAF i EGFR. Jeszcze dokładniejszym testem jest OncoDEEP Clinical, który sprawdza ponad 400 wybranych genów, w tym genów programujących naturalną śmierć komórek (apoptoza), geny naprawy DNA, geny odpowiedzi zapalnej oraz geny kodujące czynniki wzrostu.

Dzięki tym badaniom lekarz otrzymuje komplet potrzebnych informacji dla wdrożenia najlepszego leczenia dla konkretnego chorego. Otrzymuje on dogłębną charakterystykę molekularną nowotworu a także wskazówki przydatne dla wyboru terapii.

Opracowanie:
dr hab med. Tomasz Jastrzębski, prof. ndzw. GUMed,
Klinika Chirurgii Onkologicznej
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku